Menşe, köken veya kaynak anlamı taşımaktadır. Dış ticarette ise, bir ürünün üretildiği ya da işlendiği ülkeyi ifade etmektedir. En sık karşılaşılan yanılgı ise, eşyanın geldiği ülke ile menşei ülke her zaman aynı olmamasıdır. Başka bir deyişle eşyanın geldiği ülke başka, menşei 3. başka bir ülke olabilmektedir.
Başka bir tanımda ise; “Menşe bir eşyanın ekonomik milliyetidir.” Şeklinde tanımlanmaktadır. Örneğin, Türkiye’de hasat edilen domates, Türkiye’de doğmuş ve yetiştirilmiş koyunlar, Türkiye’den çıkarılmış krom madeni vs.
Menşei kavramı uluslararası ticarette birkaç temel sebepten dolayı büyük önem taşır:
1. Ticaret Anlaşmaları ve Tarifeler: Menşei, bir ürünün düşük veya sıfır gümrük tarifelerinden yararlanıp yararlanamayacağını belirler. Örneğin, bazı ülkeler arasındaki serbest ticaret anlaşmaları, anlaşmaya dahil ülkelerden gelen ürünler için gümrük vergilerini düşürür veya ortadan kaldırır. Bu durumda, menşei belirlemesi, ürünlerin bu avantajlardan yararlanabilmesi için gereklidir.
2. Pazar Erişimi ve Kısıtlamalar: Birçok ülke, belirli malların ithalatına kota veya yasaklar uygulayabilir. Bu kısıtlamalar genellikle ürünün menşeine bağlıdır. Örneğin, bazı ülkeler belirli ülkelerden gelen tarım ürünlerine ek gümrük vergisi uygulayabilir veya tamamen yasaklayabilir.
3. Tüketici Güveni ve Şeffaflık: Menşei, tüketicilere satın aldıkları ürünler hakkında önemli bilgiler sağlar. Özellikle gıda güvenliği, etik üretim standartları ve çevresel etki gibi konularda tüketicilerin bilinçli seçimler yapmalarına olanak tanır. Menşei ayrıca, belli ülkelerde üretilen ürünlerin kalite veya prestij gibi özelliklerine dayalı olarak değerlendirilmesine de yardımcı olur.
4. Anti-Damping ve Karşı Önlemler: Menşei belirlemesi, bir ülkenin diğer ülkelerden gelen sübvanse (desteklenmiş) veya dampingli ürünlerle başa çıkmasında önemli bir rol oynar. Örneğin, belirli bir ülkeden gelen ve o ülkede haksız ticari avantajlar sağlayan sübvansiyonlarla desteklenmiş ürünlere karşı ek gümrük vergileri uygulanabilir.
5. Regülasyon ve Uyumluluk: Menşei, ürünlerin yerel yasalara ve düzenlemelere uygunluğunu sağlamak için gereklidir. Örneğin, elektronik eşyalar veya tıbbi cihazlar gibi bazı ürünler, belirli standartlara ve düzenlemelere uymalıdır. Menşei, bu ürünlerin uygun test ve sertifikasyon işlemlerinden geçip geçmediğinin belirlenmesine yardımcı olur.
Bu sebeplerle, menşei kavramı, uluslararası ticaretin düzgün işlemesi, adil rekabetin sağlanması ve tüketicilerin korunması açısından kritik bir faktördür.
3. Ülkeden Ülkemize Yapılan İthalatlarla Malın Menşei Değişir mi?
Eşyanın menşei genel olarak, o eşyanın üretildiği veya elde edildiği yer olarak tanımlanabilir. Bir ürünün ilgili ülke menşei kazanabilmesi için esaslı bir işçilik görmesi gerekmektedir. Üretim sürecinde bir ürünün oluşturulması için çeşitli hammaddeler veya yarı mamüller kullanılır. Eğer kullanılan tüm girdiler aynı ülkede üretilmişse, ürünün menşei konusunda bir şüphe oluşmaz. Ancak, eşyanın başka bir ülkede işlem görmesi veya üretiminde kullanılan girdilerin birden fazla ülkede üretilmiş olması durumunda, ürünün bir ülkeye ait sayılabilmesi için, o ülkede yeni bir ürünün üretilmiş olmalıdır. Bunun dışında üretimin önemli bir kısmının, ekonomik olarak gerekli görülen son esaslı işlemlerin bu amaç için donatılmış yerel tesislerde gerçekleştirilmesi gerekmektedir ki ilgili ülke menşeli olabilsin.
Eğer bir ürünün üretimi birden fazla ülkede gerçekleşiyorsa, o ürünün belirli bir ülkenin menşeine sahip sayılabilmesi için, o ülkede yeni bir ürünün üretilmiş olması gereklidir. Ayrıca, üretimin kritik bir aşamasının ve ekonomik açıdan zorunlu kabul edilen son temel işlemlerin o ülkede gerçekleştirilmiş olması şarttır. Ayrıca GTİP numarasının değişmiş olması da önemli bir göstergedir.
Ambalaj veya Etiket Değiştirince Menşei Değişir mi?
Üçüncü bir ülkeden gelmiş olan ürünlere ithalat süreçleri tamamlanmadan elleçleme* işlemi yapılabilir. Bu durumda menşei değişikliği söz konusu olmaz. Yani ambalaj ve etiket değişikliği menşei değişikliği için yeterli bir işlem değildir.
*Elleçleme: Malın niteliğini değiştirmeksizin, eşyanın iyi şartlarda muhafazasını sağlamaya yönelik havalandırma, eleme ya da kalburdan geçirme, yayma, kurutma, hasar gören parçaların atılması ve benzeri koruyucu işlemler, tozunun giderilmesi, sıraya koyma, tasnifleme, eşleştirme, yıkama ve kesmeden oluşan basit işlemler, ambalaj değişikliği, ambalajların ayrılması ve birleştirilmesi, basit torbalama, sandıklama, kutulama, karton veya tahta üzerine yerleştirme ve tüm diğer basit ambalajlama işlemleri, ürün veya ambalaj üzerine marka, etiket ve diğer benzeri ayırt edici işaretlerin konulması şeklinde tanımlanmıştır.
Menşei Şahadetnamesi Nedir?
Menşe Şahadetnamesi, eşyanın üretildiği ülkeyi ispata yarayan bir belgedir. İhracatçı tarafından düzenlenmektedir. Sonrasında şirketin bağlı bulunduğu Ticaret veya Sanayi Odası tarafından gerekli incelemeler yapılarak onaylanmaktadır. Gümrük tarafından da tasdik edildikten sonra geçerlilik kazanmaktadır. İhracat sırasında Menşei Şahadetnamesi düzenlenme mecburiyeti yoktur. İthalatçının talebi üzerine düzenlenir.
